«بررسی مفاهیم بطلان و فساد عقد و آثار آن در فقه امامیه و حقوق ایران»

چکیده در ابتدا و ظاهرا عقد فاسد و عقد باطل دو مفهوم یکسان و مشابهی بنظر می آیند اما پس از تامل و بررسی تعاریفشان تفاوت آن دو مشخص خواهد شد:عقد باطل عقدی بلااثر بوده و از اساس صحیح نمی باشد، این فقد اثر ناشی از اختلال در ارکان اصلی عقد است. در قانون مدنی این ارکان، در ماده 190 ق.م در 4 بند بیان شده است. اما عقد فاسد عقدی است که از اول و ذاتاً صحیح است و سپس بر اثر برخی اعتبارات خارجی به عقدی فاسد تبدیل می­شود. برخی فقها عقد فاسد و باطل را یکی دانسته و برای آن دو تعریف متفاوتی قائل نشده­اند. حقوقدانان نیز از این نظریه پیروی نموده و ایشان نیز بین این دو تفاوتی بیان نکرده­اند. قانون مدنی با اینکه از نظر نتیجه، هر دو عقد را یکی دانسته که آن هم بلااثر بودن عقد است اما برای هیچ کدام تعریفی ارائه ننموده تا خواننده با توجه به آن تعاریف به منظور وی در مواد قانونی پی ببرد و لیکن دائره شمول آن دو عقد متفاوت دیده می­شود؛ بدین صورت که عقد باطل در مقابل عقد صحیح قرار دارد ولی عقد فاسد اعم است از عقد باطل و غیرنافذ همانگونه که فقهایی چون شیخ انصاری و فاضل مقداد چنین معتقدند. بالطبع اینگونه عقود آثاری را نیز در پی خواهد داشت از جمله اینکه دریافت کننده مال مالک آن نشده و مکلف به برگرداندن آن خواهد بود و بعبارتی ضامن آن مال است و اینکه اگر شرطی ضمن اینگونه عقود درج شود به تبع عقد باطل شده و لازم الوفا نخواهد بود. واژگان کلیدی: عقد فاسد، عقد باطل، فقهای امامیه، حقوق، قانون.